Ang sirkadyang ritmo sa loob ng bilangguan sa Baganga

Nobyembre 11, 2013
(Sinulat sa loob ng Baganga Provincial Subjail.)

Araw-araw dito sa bilanguan ay pare-pareho, kung tatanungin ang maraming bilanggo dito. Hindi ko naitanong ang mga gwardya ngunit makakasundo sila malamang tungkol dito.

Ang panahon ngayon dito ay tinatawag nilang Amihan. Tag-ulan na dito. Araw-araw ay umuulan bagama’t mahabang oras din na maliwanag ang araw dahil kung hindi sa gabi o madaling araw ang pagbuhos ng ulan ay hindi na ito lalampas pa sa tanghali. At kung sa araw naman uulan, mabilis lang ito at panaka-naka.

Nasira ang ritmong ito ng halos dalawang araw nung dumaan ang Bagyong Yolanda sa Pilipinas. Walang ulan na bumuhos at medyo malakas ngunit masarap na hangin ang umihip buong araw ng Nobyembre 8. Napakatahimik, ni walang maramdamang ihip ng hangin o ulan ay di nagparamdam, buong gabi ng Nobyembre 7 hanggang umaga ng 8. Para bang ang panahong Amihan ay nagtago para hindi madatnan ng Bagyong Yolanda. Ang kaba ng mga mamamayan ng Baganga, kung saan wala pang isang taon mula ng dumaong at humampas ang Bagyong Pablo, ay napalitan ng paghahamon sa panahon pagkagising nito sa Nobyembre 8. Nasaan na ang kinakatakutan nilang Bagyong Yolanda? Kitang-kita dito ang epekto ng Bagyong Pablo hindi lamang sa kapaligiran kundi pati na sa kamalayan ng mamamayan. Mas binibigyan na nila ng pansin ang mga balita tungkol sa mga bagyong paparating at iba pang mga kalamidad tulad ng malakas at matagal na lindol na tumama sa isla ng Bohol. Alas-10 hanggang alas-11 daw ng umaga ang tinalagang emergency hour ng lokal na gobyerno ng Baganga. Bandang alas-10 nang magpaalam ang dalawang bisitang pulis, ang isa ay ang hepe na nais lang makipagkwentuhan sandali sa akin at magpaalam na dadalaw daw ang Direktor ng kapulisan sa Davao Oriental sa susunod na linggo para makausap din ako.

Source: SagipBaganga

Nakahinga ng malalim ang mamamayan ng Baganga nang malamang hindi umabot sa Signal number 1 dito. Ganunpaman, may nangyaring pagtaas ng tubig-dagat sa ilang bahagi nito na siyang dahilan kaya hindi na pumasok ang isang gwardya ng bilanguan. Umabot ang tubig sa bahay nila na sa normal na panahon ay mga byente metros ang layo mula sa dalampasigan. Wala namang seryosong pagkasira na naganap. Ang medyo malakas na hangin sa araw na walang ni isang patak ng ulan ay sinundan naman ng malakas na buhos ng ulan sa gabi hanggang madaling araw. Para bang lumabas na mula sa pagtatago ang panahong Amihan.

Maliban sa mga pagbabago ng panahon, halos paulit-ulit ang mga pangyayari dito sa loob ng bilangguan gaya ng nabanggit sa simula ng kolum na ito. Alas-singko ng umaga ay hinahampas na ang kampana o bagtinganan ng limang beses, hudyat ng simula ng araw. May kaunting liwanag na sa labas ng selda. Babangon ang mga magluluto sa kusina. Mga bilanggo din sila na pinagkakatiwalaan (trustee) na ng mga gwardya. Ang mga walang gawain sa umaga lalo na yung mga “tanghali” na kung gumising ay maaari pang magpatuloy sa paghilik. May mga priso na maaga talagang gumising at naghihintay na lang buksan ang selda para makalakad-lakad na sa labas o di kaya ay makapagligo na. Ang mga manok naman sa katabing opisina (Fire Department) ay maingay na rin sa pagtilaok at malamang nagsimula ng tumilaok bandang alas-kwatro.

Ang bawat selda ay meron ding mga nakatalagang cleaners o tagalinis bawat araw na pinagkakasunduan ng mga priso mismo. Isa din sila sa mga maaagang bumangon para ma-brush ang kubeta, mawalis at ma-mop ang sahig, at makapag-igib ng tubig para punuin ang drum sa kubeta. Ang kalinisan ng bawat selda ay responsibilidad ng mga priso sa loob nito. Sa aming selda, ang mayor ay exempted o hindi na kasama sa taga-linis. Dalawa naman ang tagalinis araw-araw.

Mga alas-singko y medya ay maingay na ang paligid ng selda. May sikat ng araw na rin sa labas. May nag-iigib, nagluluto, naglilinis, naliligo, nagkakape, nag-uusap, nagtatawanan, palakad-lakad, at meron pa ring ilan na natutulog pa sa loob. Mga ganitong oras ako babangon at maya-maya lang ay hihingi na ako sa kusina ng mainit na tubig para sa aking gatas o kape.

Ang tugtog mula sa mga mp3 player/sound box ay malalakas na din. Mayroong tatlo nito sa loob ng bilangguan, iba-ibang brand at disenyo, dalawa sa bilanggo at isa sa gwardya. Halo-halo ang mga kanta ngunit minsan lang napapalitan o nadadagdagan ang laman kaya halos kabisado mo na ang pagkakasunod nila. Buong araw silang pinapatugtog, kahit gabi na at mahimbing na ang tulog ng karamihan bagama’t hinihinaan lang ang bolyum. Minsan magigising ka sa hatinggabi sa tugtog ni Gloc 9, Freddie Aguilar, Heber Bartolome, ng Asin, Apo Hiking Society, Parokya ni Edgar, Eraserheads, Rivermaya, Siakol, Hale, o di kaya kay Pink, Bruno Mars, Rihanna, Jason Mraz, ng ng Creed, Dishwalla, Matchbox20, Boys Like Girls, One Direction, atbp. Ano kaya ang epekto ng paulit-ulit na mga kantang ito sa pag-iisip at/o mood ng mga priso pati na rin ng mga gwardya?

Bandang alas-syete ang unang rasyon ng pagkain. Patutunugin ulit ang kampana sa istilong pangrasyon: mga limang hampas kada segundo na ginagawa ng mga limang segundo tapos may pahabol na tatlo o higit pang hampas na mas mabagal. Mag-iikot ang mga tagakusina sa bawat selda pagkatapos ng kalembang. Dalawa ang may dala ng balde ng kanin at isa o dalawa naman sa ulam. Pipila ang mga priso ng bawat selda. Selda 1 at 3 muna bago Selda 4, ang selda ng mga trustee. (Bakante sa ngayon ang Selda 2 na ginagamit bilang conjugal room kung saan natutulog ang isa o dalawang priso at ang kani-kanilang asawa na dumadalaw.)

Alas-otso ng umaga ang relyebo o pagpapalit ng kabo at mga gwardya. Magbibilang ang bagong pasok na kabo ng mga priso sa bawat selda. Tatawagin isa-isa ang pangalan ng mga priso at kailangang sumagot ang bawat prisong tinawag.

Pagkatapos ng umagahan, kanya-kanya ng hanap ng magagawa habang hinihintay ang susunod na rasyon. Sinusubukan kong gawing produktibo ang bawat minuto ng paghihintay. Magpapatuloy kaya sa pagbabasa? Magsusulat kaya? Ipagpapatuloy ko ba ang nasimulang drowing? Magkukulay kaya? Lalabas na lang siguro upang ma-ensayo ang mga paa at maarawan ang katawan**.

Source: HopNews.com

Kung feeling tinatamad ay hihiga ulit at magmumuni-muni o makikinig sa mga usap-usapan, sa huni ng mga ibong parago, o sa musika mula sa mga mp3 player. Sa paghiga, maghahabulan ang inspirasyon at antok. Maaari ding makipagkwentuhan sa ibang mga priso o sa ilang gwardya. Ang ilang priso na trustee ay kasalukuyang busy sa mga gawaing konstruksyong ginagawa sa bilangguang nasira ng Bagyong Pablo.

Ang mga ibong parago ay pinakamaingay at pinakamadami sa ibabaw ng punong talisay bandang alas-nwebe.

Bandang alas-onse ang pangalawang rasyon. Ganun pa rin ang sistema: patutunugin ang kampana at mag-iikot ang mga magrarasyon. Kapansin-pansin ang pagtulog ng marami sa mga oras na ito. May mga natutulog bago ang rasyon at nagigising na lang sa kalembang. Meron ding iba na hihintayin muna ang rasyon ngunit matutulog muna bago ito kainin. At meron ding iba ang matutulog mga ilang minuto lang matapos kainin ang rasyon.

May mga pag-aaral sa larangan ng sleep research na nagpapakitang ang antok ng tao, na unti-unting tumataas mula ito sa umaga, ay pinakamataas anim na oras mula ng pagkagising at manananatiling mataas hanggang sa maidlip siya sa tanghali, yung tinatawag na siesta ng mga Espanyol, o matulog na ng tuluyan sa gabi. Kung gagamitin ito sa bilangguan dito kung saan alas-singko y medya ang karaniwang oras ng paggising, alas-onse y medya ang simula ng pagkaantok ng priso. Maliban sa pag-idlip, maraming mga paraan para maalis ang antok tulad ng hindi paghiga o pag-upo ng relaks; pagpapagana ng isipan sa pamamagitan halimbawa ng pakikipag-kwentuhan sa ibang priso; pagpapagana ng katawan sa pamamagitan halimbawa ng pagpasok sa isang pisikal na gawain. Kung talagang hindi malabanan ang antok at maidlip, ang haba nito ay ilang minuto hanggang mga ilang oras depende sa maraming bagay tulad ng liwanag sa paligid, ingay, nutrisyon sa katawan, pusisyon ng pagtuloy, laman ng isipan tulad halimbawa ng mga nakakabagabag na problema sa buhay, atbp.

Ganun ulit sa hapon: kanya-kanyang hanap ng magagawa bilang pampalipas-oras. Mapapansin ang maraming nagkakape tuwing hapon, bandang alas-dos hanggang alas-kwatro kung kailan tutunog na naman ang kampana para sa pangatlong rasyon ng pagkain. Mula ng maitayo ulit ang basketbol ring ay nagiging uso na ang paglalaro tuwing hapon hanggang mga alas-singko kung kailan pababalikin na sa mga selda ang karamihan sa mga priso. May mga naliligo din sa hapon. Sabi pa ng isang matandang priso na kaselda ko, mas maganda raw sa hapon maligo ang taong may hayblad. Delikado raw kung sa umaga siya maligo.

Alas-sais ng gabi ang relyebo ng kabo at mga gwardya sa gabi. Mag-iikot ang kabong panggabi sa bawat selda para sa gawaing pagbibilang.

Tuwing gabi, ang mga priso sa aming selda ay naglalaro ng baraha. Magpapatuloy ito hanggang sa isa-isang titigil at pupunta sa kanya-kanyang higaan upang matulog. Hindi ko na gaanong madetalye ang mga oras ng pagtulog ng bawat isang kaselda ko dahil isa ako sa mga maaagang matulog. Minsan nagigising ako ng alas-dyes at napapansin kong meron pang mga naglalaro ng baraha. Kapag nagigising ako sa alas-dose, kadalasan ay tahimik na sa loob at labas ng selda maliban na lang sa mga tunog mula sa mga sound box.

Ang mga ilaw sa selda ay hindi pinapatay, bagay na may implikasyon sa kalusugan ng mga priso ayon sa mga bagong resulta ng mga pananaliksik tungkol sa epekto ng liwanag sa gabi. Sa mga pananaliksik na ginawa, may mga indikasyon na ang mahabang exposure sa liwanag tuwing gabi ay nakakadagdag sa pagkakaroon ng kanser.

Sa susunod na araw, mauulit na naman ang ritmo ng buhay na nailahad sa itaas. May mga pagkakaiba lang kung may mga dumadalaw sa priso o di laya ay mga pagbabago sa patakaran sa bilangguan. Ito ang pangkabuuang kronobiyolohiya dito sa bilangguan sa Baganga.

Notes
** May pagbabago sa aking kalagayan dito mula ng tinanggal ko ang plaster sa aking kanang paa. Nobyembre 9 ng umaga nang magdesisyon akong palayain na ang aking kanang paa na nagkaroon n maliit na fracture o pagkabasag noong Oktubre 1. Oktubre 3 ng umaga inilagay ang plaster at apat na linggo ang habilin ng duktor para sa susunod na X-ray imaging. Lumipat ang lahat ng bilanggo sa Baganga Oktubre 23 kaya pagdating sa Oktubre 30, ang skedyul ng X-ray imaging, ay hirap pa ang administrasyon ng bilangguan na ihatid ako sa Mati City Provincial Hospital, mga dalawang oras na byahe mula sa Baganga.

Marami pang inaayos sa loob ng bilangguan kasama na ang reorganisasyon ng mga gwardya ng buong Provincial Jail. Ang sabi naman ng isang duktor na nakausap ko ay babalik na sa dati ang buto pagkatapos ng apat hanggang anim na linggo kaya ayon, hindi ko na hinintay ang gagawing X-ray imaging na iniskedyul ng admin sa pangatlong linggo pa ng Nobyembre; masyadong matagal pa ito at lalo lang mag-atrophy o lumiit ang mga laman sa aking kanang paa, binti, at hita. Sa kabutihang palad, tama naman ang tantya ko. Hindi na masakit ang aking kanang paa at nasisimulan ko na ang pag-eensayo nito upang unti-unting tumubo at manumbalik ang mga laman.

Ngunit ang paglaya ng aking kanang paa noong Nobyembre 9 ay hindi pala nagustuhan ng OIC ng bilangguan. Nobyembre 10, Linggo, sa hindi masabi-sabing dahilan, ay nagdesisyon ang warden (OIC) na ipadlock ako sa selda. Hindi ako kinausap ng warden tungkol sa desisyong ito at pati ang mga kaselda ko ay nagtataka rin. Mula noon, hindi na ako pwedeng maglakad sa labas ng selda para magpaaraw.

Nalaman ko na lang nitong Nobyembre 12 na ang desisyong iyon ng warden ay may kinalaman daw sa seguridad ko kaya limitado na ang aking galaw dito, ngunit inalis na ang padlock ng selda mula noon.