Ang dalawang taong nagpapalitan ng produkto

November 6, 2013
(Sinulat habang nasa Baganga Provincial Subjail.)

Isang positibong idinulot ng aking pagkapiit dito sa Baganga, Davao Oriental ay ang pagkakaroon ko ng maraming panahon, sa totoo lang halos buong panahon, sa pagbabasa, isang gawain na mahirap isingit sa napakadaming deadline na pilit habulin sa labas ng kulungan.

Sa loob ng dalawampung araw doon sa Mati City Provincial Jail, nakatapos ako ng dalawang nobela: The Gospel According to Jesus Christ ni Jose Saramago at Mass ni F. Sionil Jose, parehong premyadong manunulat: kay Saramago, Nobel Prize in Literature; kay Jose naman, Ramon Magsaysay Award on Literature. Dalawang nobela sa loob ng dalawampung araw ay sobrang bagal kung ikumpara sa maraming kaibigan ko na mahilig magbasa, ngunit para sa akin ay normal na bilis ng pagbabasa dala na rin ng matagal din bago ako nagkaroon ng hilig sa ganitong libangan, mga dyesenwebe anyos na ako noon. Mabibilang lang din ng aking mga daliri ang mga nobelang natapos kong basahin at isa na dyan ang paborito kong The Street Lawyer ni John Grisham. Marami ang nasimulang basahin ngunit sa kung anong dahilan ay hindi ko sila natapos. Baka kong tumagal pa ako dito ay matatapos ko na ring basahin ang Old Testament, New Testament, at mga librong Deuterocanonicals.

Anyway, ano ba sa Tagalog ang anyway?

Bigla akong ginanahang magsulat dahil sa isang ideya na nabasa ko sa libro ni Frederick Engels na Herr Eugen Dühring's Revolution in Science o mas kilala sa tawag na Anti-Dühring (1877). Ngunit hindi tungkol sa librong ito ang ibabahagi ko sa inyo ngayon; tungkol ito sa isang kwento na naalala ko nang mabasa ko ang isang pahina ng Anti-Dühring sa Chapter X: Equality. (Nakakaaliw ang librong Anti-Dühring lalo na sa isang siyentistang tulad ko. Hindi ko maiwasang humalakhak sa mga nakakatawang banat ni Engels sa mga sinulat ni Dühring. Nakakaawa si Dühring.)

Sa pahinang ito, tinalakay ni Engels ang konsepto ni Dühring ng pinakasimpleng modelo ng lipunan. Ito daw ay binubuo lamang ng dalawang tao (ayon sa interpretasyon ni Engels, dalawang lalaki na magkapareho o equal ang dalawa kaya hindi na isang babae at isang lalaki. Basahin nyo na lang ang sinulat ni Engels tungkol dito.) Ayon kay Engels, ang konseptong ito ay hindi na bago, isang siglo bago iyon sinulat ni Dühring ay ginamit na ito ni Rousseau, Adam Smith, at Ricardo. Kay Smith at Ricardo, mangangaso ang isa at mangingisda ang pangalawa, at sila ay nagpapalitan ng produkto. Dyan may kaugnayan ang kwento na naalala ko, kwento ng dalawang tao. Sa kwentong ito, nagpapalitan din ng produkto ang isang lalaki at isang babae, at sila ay mga totoong tao, hindi kathang-isip lang.

Si Maria ay nakatira sa malayong barangay sa bundok ng Mati City. Ang kabuhayan niya ay ang paggawa ng tuba, isang alak mula sa niyog, at pagbenta nito sa palengke ng Mati. Nakahanap si Maria ng paraan upang maubos o maibenta ang lahat ng tuba na tinda niya. Nakilala niya si Pedro na nakatira naman sa sentrong bahagi ng Mati at nagbebenta naman ng karneng baboy. Naging magkainuman si Maria at Pedro. Pagkatapos ng inuman at malamang medyo lasing na ng kaunti si Maria ay uuwi na ito sa bundok na may dalang karneng baboy katumbas ng dala niyang tuba na naibenta niya kay Pedro, na malamang ay medyo lasing na rin at ubos na din ang tindang karneng baboy.

Sa palitang ito, hindi na gumagamit ng pera. Ganyan pa ang antas na inabot ng ating lipunan kung saan talamak pa sa kanayunan ang sistemang barter, pero hindi ito katulad ng sinaunang sistemang barter dahil ang palitan ay nakaangkla din sa presyo ng mga produktong ipinagpapalit. Matutunghayan sa kanayunan ang pagpapalit ng mga naisuot ng damit (second-hand) sa prutas tulang ng saging o niyog. Ang kamote ay ipinambibili ng asin, mantika, o asukal. Maging ang lupa ay ipinagpapalit sa asin tulad ng nangyari sa lupain ng aking Subanen na lolo.

Malamang nagtataka kayo kung saan ko narinig ang kwentong ito. Kinwento ito ng isang anak ni Pedro na nakapiit din sa Mati Provincial Jail sa kasong pagbebenta ng ipinagbabawal na gamot. Nakapiit din dito ang isang anak ni Maria na pagkatapos ng mahigit dalawang taon dito sa kulungan ay ililipat na sa ibang kulungan dahil matatapos na ang kaso niya. Aaminin na niya sa korte ang binagong kaso niya na rebelyon. Nahuli siya matapos ang ginawa niya at ng mga kasamahan niya na operasyong agaw-armas sa mga pulis ng Mati. Siya lang ang nahuli habang ang mga kasamahan niya ay nakatakas at malamang nakabalik na sa kabundukan ng Davao Oriental. Malaki ang tinamo niyang sugat sa binti kaya hindi sya nakatakbo. Natamaan siya ng isang kasama niya dahil sa komosyon na naganap. Habang may tama siya sa nakikipag-agawan siya ng baril sa isang pulis na natamaan din kalaunan ng pinag-aagawang baril at binawian ng buhay. Tatlong araw daw siyang tinortyur at hindi pinainom ng tubig o pinakain bago mahanap ng mga rumespondeng grupo na nagtataguyod ng karapatang pantao.

Sa loob ng mahigit dalawang taon ay minsan lang siya nadalaw ng kanyang ina, si Maria, dahil na rin daw sa limitadong kabuhayan nito at malamang ay dahil madalas itong lasing. Si Pedro naman ay ilang beses daw inatake ng stroke o alta-presyon. Hindi ko na maalala sa kwento ng kanyang anak kung siya ba ay buhay pa o patay na ngayon.