Bakit pinag-initan si Galileo ng Simbahang Katoliko

Marami ang nakakakilala sa pangalang Galileo Galilei, isang pilosopo na binabansagang “ama ng makabagong siyensiya.”

Image: Wikipedia

Nag-aral siya ng mga batas ng paggalaw ng mga pisikal na bagay. Itinuturing si Galileo bilang pangunahin sa “higanteng mga tinutuntungan” ng isang kilalang siyentista na si Isaac Newton. Naging bantog siya sa kanyang mga paliwanag kung paano gumagalaw ang pisikal na mga bagay at iba pang mga katangian nito. Kasama na rito ’yung teorya ng pag-inog ng mga planeta at iba pang bagay sa kalangitan – bagay na kinagalit ng mga pari sa Vatican at humantong sa pagkakulong niya sa isang bahay sa Siena (house arrest) ng limang buwan.

Inilathala noong 1632 ang aklat ni Galileo na “Dialogue Concerning The Two Chief World Systems”. Sa aklat na ito, kinumpara niya ang dalawang teorya hinggil sa pag-ikot ng mga planeta: ang magkaibang teorya ni Ptolemy at Copernicus. Ang teorya ni Ptolemy, na galing pa sa mga teorya ng mas naunang pilosopo na si Aristotle, ay niyakap at binitbit ng Simbahang Katoliko sa Vatican nang mahigit isang milenya. Sa teoryang ito, nasa sentro ng lahat ng mga bagay sa Daigdig (universe) ang Mundo (earth); paikot sa mundo ang galaw ng mga bituin, ang buwan, at ang araw. Ginamit ito ng Vatican para bigyang-diin ang pagiging espesyal ng tao sa mata ng Diyos.

Taong 1543 nang inilabas ni Mikolaj Kopernik (o Nicolaus Copernicus sa wikang Ingles) ang kanyang teorya tungkol sa paggalaw ng mga bagay sa kalangitan (heavenly bodies). Ayon sa teorya niya, Araw at hindi ang Mundo, ang sentro ng lahat ng mga bagay sa kalangitan kasama na ng Mundo mismo. Pinaliwanag niya, ang paggalaw ng Araw na nakikita natin sa ating mundo bilang epekto ng pag-ikot ng Mundo sa axis nito, habang nananatili ang araw sa kanyang lokasyon. Taliwas ito sa itinuturo ng teorya ni Ptolemy, na siya ding itinuturo ng Simbahang Katoliko sa panahong iyon. Sa aklat ni Galileo, pinaboran niya ang teorya ni Copernicus, bagay na kinagalit ng Simbahan.

Inimbestigahan si Galileo at sinampahan siya ng kaso sa Korte ng Simbahan (Inquisition). Hinatulan siya ng pagkabilanggo at inutusang bawiin ang kanyang mga sinulat at itakwil ang mga ideyang maka-Copernicus. Anim sa sampung huwes ang pumirma sa naturang hatol. Sa isang pormal na seremonya sa simbahang Santa Maria sopra Minerva, inanunsiyo ni Galileo ang kanyang pagtanggap ng kamalian at ang pagtakwil sa mga ideyang maka-Copernicus. Pagkatapos ng seremonya ay ikinulong siya sa isang bahay sa Sienna. Dito niya sinimulang isulat ang kanyang huling aklat.

Pinagbawalan si Galileo ng Roman Inquisition na ilathala ang alinman sa kanyang mga aklat dahil nagpapalaganap ito ng mga ideyang taliwas sa tinuturo ng Vatican sa mga panahong iyon. Nang bumisita ang isang mayamang Olandes na si Louis Elzevir sa Italya noong 1636, nagkaroon ng pagkakataon si Galileo na ipuslit ang kanyang aklat para mailathala at maisapubliko.

Noong 1638, inilabas ng palimbagan ni Elzevir sa Olanda, isang bansang malayo sa impluwensya ng Roma, ang aklat ni Galileo na Dialogue Concerning Two New Sciences. Dito ipinaliwanag ni Galileo ang kanyang mga teorya tungkol sa pisikal na mga bagay at ang kanilang paggalaw. Katulad ng estilo sa naunang aklat, hindi niya diretsahang isinalaysay ang kanyang mga teoryang kundi sa pamamagitan ng pag-uusap ng tatlong taong may kinakatawang kaisipan at personalidad. Ating kilalanin ang tatlong taong ito.

Si Salviati ang nagdadala ng kaisipang Copernicus at bitbit din niya ang mga teorya ni Galileo mismo. Si Sagredo nama’y karaniwang tao na inosente sa mga bagay-bagay na pinag-uusapan sa Dialogue. Pero may angking talino siya para mabilis na maunawaan ang mga paliwanag ni Salviati. Sa dulo ng bawat pag-uusap sa loob ng apat na araw, naliliwanagan si Sagredo tungkol sa paksang pinag-uusapan at humahantong sa pagpanig niya kay Salviati.

Ang pangatlong kasali sa pag-uusap ay si Simplicio na siyang nagbibitbit ng kaisipang Ptolemy at Aristotle, mga kaisipang niyayakap din ng Simbahang Katoliko sa panahong iyon. Sa madaling salita, si Simplicio ang kumakatawan sa Simbahan. Magkasalungat ang mga ideya ni Simplicio at Salviati, samantalang si Sagredo naman ay pilit inuunawa ang paliwanag ng dalawa. Silang tatlo ang mga karakter sa dalawang aklat ni Galileo at ang kanilang pag-uusap ay umiikot sa mga bagay na nais bigyang pansin ni Galileo.

Malaki ang naging ambag ni Galileo sa pag-unlad ng siyensiya at ng mga lipunan sa Europa at sa buong mundo. Marami sa kanyang mga ideya’y napatunayang tama at naging tuntungan ni Isaac Newton at iba pang mga siyentista sa mga sumunod pang mga siglo para paunlarin pag-unawa natin sa paligid at daigdig.

Noong 1983, tatlo’t kalahating siglo matapos ang pagkakulong kay Galileo, opisyal na ipinahayag ng Simbahang Katoliko sa Vatican na maaaring tama ang mga teorya ni Galileo.

Paano ba pumunta sa Civil Service Commission sa Quezon City?

Image: Panoramio

Madali lang. Sumakay lang ng jeep na dumadaan ng Sandigan (pinaikli ng Sandigang Bayan). Yung mga jeep na papuntang Fairview o Litex ay dumadaan ng Sandigan. Dumadaan din sila sa Philcoa malapit sa UP-Diliman. Bumaba ng Sandigan at hanapin ang terminal ng trayk (pinaikli ng tricycle) papuntang Batasan. Sumakay ng trayk at sabihing ibaba sa Civil Service. Mga isa't kalahating kilometro ang layo nito.

Bakit kailangan nating matulog?

Naranasan n’yo na bang matambakan ng mga gawain na hindi kayang tapusin sa loob ng isang araw kaya nilalabanan n’yo ang antok? Bakit nga ba tayo dinadalaw ng antok araw-araw? Kung hindi na kailangang matulog ang tao, di ba mas maganda sana yun para mas madami tayong magawa sa loob ng isang araw? Bakit ba kailangan nating matulog araw-araw? Ito ang mga katanungan na nais nating bigyan ng kaliwanagan sa artikulong ito.

Ang pagtulog ng tao at ng karamihan ng mga hayop ay sumusunod sa paglubog at pagsikat ng araw. Ang pagtulog ay kadalasang ginagawa sa gabi at may ilang teorya kung bakit sa gabi tayo natutulog. Noong sinaunang mga panahon, bentahe ang pagtulog daw sa gabi tuwing kailangang umiwas ang ating mga ninuno sa mababangis na hayop. Yung mga natutulog sa araw ay unti-unting mauubos dahil makakain ng mga predator. Mas madali ring maghanap ng pagkain sa araw kaya bentahe rin kung ipreserba na lang ang lakas sa gabi sa pamamagitan ng pagtulog.

May maraming klase ng tulog base sa haba at lalim nito at kung anong oras ito nangyayari. Ang pinakamahabang tulog ay kadalasang nangyayari sa gabi para sa karamihan ng tao. May mga maiikli namang tulog na tinatawag na “nap” o idlip. Nitong nakaraang ilang taon, may isa pang uri ng tulog na natuklasan. Ito’y tinatawag na “microsleep” na mga ilang segundo lang ang haba, at ito ay kadalasang nangyayari sa mga sobrang puyat o pagod o sa mga taong may kakaibang sakit na narcolepsy.

Nagbabago ang mga uri ng tulog ayon sa edad. Mas mahaba ang tulog ng mga sanggol kung susumahin sa loob ng isang araw kaysa sa tulog ng mas nakakatanda. Ngunit ilang beses itong napuputol sa loob ng isang araw. Alam ito ng mga nanay na kailangang gumising sa kalagitnaan ng gabi para padedehin ang mga batang nagigising. Habang tumatanda, nagiging mas buo ang pagtulog at mas maikli ang kabuuang tulog sa loob ng isang araw. Kadalasan ding nahahati sa dalawang episodes ang pagtulog sa loob ng isang araw: mahabang tulog sa gabi at maikling tulog o siyesta sa hapon.

Maliban sa haba ng tulog, nagbabago pati ang oras ng pagtulog o chronotype ayon sa edad. Ang mga bata’y maaga natutulog sa gabi at nagiging mas late ang pagtulog habang nagbibinata o nagdadalaga hanggang sa mga edad na 21 kung kailan dumadating ang rurok ng oras ng pagtutulog at mula dito ay nagiging mas maaga naman ang oras ng pagtulog habang tumatanda. Kaya naman karamihan ng mga lolo at lola natin’y maaga natutulog at sobrang aga ring nagigising dahil mas maikli ang tulog nila. Napag-alaman din ng mga siyentipiko sa pagtulog na ang haba at oras ng pagtulog sa gabi ay may pagkakaiba din sa iba’t ibang indibidwal at may genetic na dahilan ang pagkakaiba na ito.

Hindi pa rin ganoon kalinaw ang benepisyo ng tulog sa ating pangangatawan, bagama’t may pag-unawa sa positibong dulot nito sa kalusugan ng tao ayon na rin sa karanasan ng tao. Halimbawa, ang mga taong laging nagpupuyat ay mas madaling magkasakit. Indikasyon ito na may kinalaman ang tulog sa pagpapatibay ng ating immune systems. Mapapansin din ito sa mga taong may lagnat: antukin sila at mas mahaba ang tulog nila. Matagal na itong alam ng mga magulang natin ngunit kamakailan lang talaga nagkaroon ng mas masusing pag-aaral ng mga siyentista.

Ang pagkasira ng natural na skedyul ng pagtulog ay may naidudulot na pinsala sa kalusugan ng isang tao. Mapapansin ito sa mga taong night shift ang trabaho tulad ng mga panggabi sa pabrika, call center workers, nurses at iba pang hospital workers, flight attendants, at iba pang naghahanapbuhay sa gabi o madalas bumyahe ng malalayong time zones. Mas mataas ang tsansa na magkaroon ng breast cancer ang mga kababaihang nasa ganitong uri ng hanapbuhay. Mataas din ang incidence ng diabetes at obesity sa mga taong laging kulang sa tulog, bagama’t maraming pag-aaral pa ang kailangan sa larangang ito para matukoy ang kaugnayan ng nasabing sakit at pagtulog.

Marami-rami na rin tayong nauunawaan tungkol sa tulog dala na rin ng pag-unlad ng agham at teknolohiya kasabay ng pag-unlad ng lipunan. Pero marami pa ring tanong tungkol dito ang naghihintay ng siyentipikong kasagutan. Sa ngayon, ang payo ng mga eksperto sa pagtulog ay gawin itong prayoridad ang pagtulog sa araw-araw na gawain: ilagay sa planner kung anong oras matutulog.

Isang pulgas na makikita sa Aurora bago lang nabigyan ng scientific name

Isang pulgas na makikita sa munisipyo ng Maria Aurora sa probinsya ng Aurora at malamang sa iba pang bahagi ng Pilipinas ay nakakuha ng pansin kamakailan sa mga mananaliksik mula sa Estados Unidos. Ito ay binigyan nila ng scientific name na Lentistivalius philippinensis na nabanggit sa nalathalang ulat sa peryodikong ZooKeys, isang pandaigdigang siyentipikong peryodiko na naglalathala ng mga peer-reviewed open-access na mga pananaliksik sa biodiversity.

Lentistivalius philippinensis sp. n. (P2316) 4 Overview, male holotype 5 Thorax 6 Head, pronotum, forecoxa 7 Abdominal tergites. (Scale: Fig. 4 = 100 µ; Figs 5–7 = 200µ).

Ang holotype nito ay nakaimbak sa Carnegie Museum of Natural History sa Pittsburgh, Pennsylvania, samantalang ang nakolektang male paratype naman ay nasa Brigham Young University flea collection, Monte L. Bean Life Science Museum sa Provo, Utah.

Ayon sa ulat, meron lamang pitong species ng genus na Lentistivalius ang narekord sa buong mundo kabilang na ang bagong rekord na species mula sa Aurora. Dagdag pa nila, ang mga species na ito ay primaryang makikita lamang bilang parasitiko sa mga rodent at shrew ng Southeast Asia, at isa dito ay parasitiko sa mga ibon.

Para sa karagdagang kaalaman, maaari lamang basahin ang nasabing ulat sa link sa baba. Sa wikang English ang ulat.

Reference

[1] Hastriter & Bush (2012), Description of Lentistivalius philippinensis, a new species of flea (Siphonaptera, Pygiosyllomorpha, Stivaliidae), and new records of Ascodipterinae (Streblidae) on bats and other small mammals from Luzon, The Philippines, ZooKeys 260: 17–30, doi: 10.3897/zookeys.260.3971